Azospermi Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Seçenekleri
- Doç.Dr. Yaşar ISSI
- 8 May
- 5 dakikada okunur
Çocuk sahibi olma hayali kuran birçok çift için erkek kaynaklı kısırlık sorunları beklenmedik bir engel olabilir. Bu sorunlardan en dikkat çekici olanı ise “azospermi”dir. Peki, azospermi nedir? Sperm üretimi neden durur ve bu durum tedavi edilebilir mi? Tüm yönleriyle azospermi hakkında bilmeniz gerekenler.
İçindekiler
Azospermi Nedir?
Azospermi, erkeklerde boşalma sırasında gelen meni içerisinde hiç sperm hücresi bulunmaması durumudur. Genellikle çocuk sahibi olamayan çiftlerde yapılan tetkiklerle ortaya çıkar. Erkek kaynaklı infertilite (kısırlık) nedenleri arasında önemli bir yere sahiptir. Erkek infertilitesinin yaklaşık %10’unda azospermi tespit edilir.
Hastaların çoğu bu durumu evlenip çocuk sahibi olmaya çalışana kadar fark etmez. Cinsel fonksiyonlar genellikle normaldir; meni çıkar ancak içinde sperm yoktur. Tanı, laboratuvar ortamında yapılan spermiyogram testleriyle konur.
Azospermi ile Benzer Kavramların Farkı
Azospermi tanısı koyarken ya da bu durumdan şüphelenirken, bazı benzer kavramlarla karıştırılmaması gerekir. Çünkü her bir durumun nedenleri ve tedavi yaklaşımları farklıdır. İşte sıkça karıştırılan terimlerin açıklamaları:
Azospermi: Menide hiç sperm hücresi bulunmamasıdır. Erkek boşalma yaşar ve dışarıya meni çıkar; ancak bu sıvının içinde mikroskop altında yapılan incelemede hiç sperm hücresi görünmez. Azospermi tanısı koyabilmek için en az iki ayrı sperm analizinde bu durumun görülmesi gerekir.
Aspermi: Meni sıvısının hiç gelmemesi durumudur. Yani erkek boşalma sırasında sıvı çıkışı yaşamaz. Genellikle ejakülasyon bozuklukları, sinir sistemi hastalıkları ya da geçirilmiş cerrahiler sonrası görülür. Bu durumun azospermiyle karıştırılmaması gerekir çünkü ortada hiç meni yoktur.
Kriptozospermi: Spermiyogram testi sırasında normal mikroskopik incelemede sperm hücresi görülmez; ancak numune santrifüj edilip yoğunlaştırıldığında çok az sayıda (birkaç tane) sperm hücresi tespit edilir. Bu durumda azospermi değil, kriptozospermi tanısı konur. Kriptozospermide var olan az sayıdaki sperm hücresi tüp bebek için kullanılabilir.
Bu tanımların doğru şekilde ayırt edilmesi, hem hastanın doğru bilgilendirilmesi hem de uygun tedavi planının yapılması açısından çok önemlidir.
Azospermi Belirtileri
Azospermi genellikle belirti vermez. Ancak bazı durumlarda aşağıdaki bulgular gözlenebilir:
Çocuk sahibi olamama: Genellikle ilk ve en dikkat çeken belirti budur. Korunmasız ilişkilere rağmen gebelik oluşmaması durumunda çiftler doktora başvurur.
Hormonal dengesizlik belirtileri: Sperm üretimi hormonlara bağlıdır. Bu hormonlarda bozukluk varsa erkekte cinsel isteksizlik, kas kütlesinde azalma, vücut kıllanmasında azalma gibi bulgular görülebilir.
Geçirilmiş hastalıklar ya da ameliyat öyküsü: Kabakulak, testis travması, kasık fıtığı ameliyatı gibi durumlar testislere ya da sperm kanallarına zarar vermiş olabilir.
Testis muayenesinde anormallikler: Testislerin boyutunda küçülme, kıvamında değişiklik ya da kanallarda dolgunluk gibi bulgular doktor muayenesinde tespit edilebilir.
Azospermi Nedenleri
Azospermi, yani menide hiç sperm bulunmaması durumu; farklı kökenlere dayanan çok sayıda nedenden kaynaklanabilir. Bu nedenler doğru analiz edilmezse tedavi planı başarısız olabilir. Genel olarak nedenler, sperm üretiminin gerçekleşmediği durumlar ve sperm üretiminin olduğu ancak sperm dışarı çıkamadığı durumlar olarak ikiye ayrılır.
Hormonal Bozukluklar
Beyinden salgılanan FSH (Folikül Uyarıcı Hormon) ve LH (Luteinize Edici Hormon) hormonları testisleri uyararak sperm üretimini başlatır. Bu hormonların yeterince salgılanmadığı ya da hiç salgılanmadığı durumlarda testisler görevini yapamaz.
Bu duruma hipogonadotropik hipogonadizm (Hipo-Hipo) denir. Genellikle doğuştandır ama bazı kafa içi tümörler ya da travmalarla da ortaya çıkabilir. Bu grup, hormonal tedaviye en iyi yanıt veren hasta grubudur.
Genetik Problemler
Azospermiye neden olan genetik bozukluklar genellikle doğuştandır ve sperm üretimiyle ilgili genetik bölgelerde eksiklik veya fazlalık vardır.
En yaygın olanı Klinefelter sendromudur. Erkekte 46,XY olması gereken kromozom yapısı yerine 47,XXY gibi fazladan bir X kromozomu bulunur.
Diğer önemli genetik neden AZF delesyonlarıdır. Y kromozomu üzerindeki AZFa, AZFb ve AZFc bölgelerinde meydana gelen genetik kayıplar sperm üretimini kısmen veya tamamen engeller. Genetik nedenli azospermiler genellikle tedaviye sınırlı yanıt verir, ancak bazı durumlarda MikroTESE ile canlı sperm elde edilebilir.
Tıkanıklıklar (Obstrüktif Nedenler)
Bu grupta testislerde sperm üretimi vardır; ancak sperm taşıyıcı kanalların doğuştan gelişmemesi, iltihap, travma veya geçirilmiş cerrahiye bağlı olarak tıkanması nedeniyle sperm dışarı çıkamaz.
Bu durum obstrüktif azospermi olarak adlandırılır ve tedavi şansı yüksektir. Sperm genellikle PESA/TESA gibi yöntemlerle doğrudan testisten veya epididimden alınarak tüp bebek işlemlerinde kullanılabilir.
Geçirilmiş Enfeksiyonlar
Özellikle kabakulak virüsünün ergenlik sonrası testislere yerleşerek iltihap oluşturması (kabakulak orşiti), testis dokusunda kalıcı hasar bırakabilir. Bu da sperm üretimini azaltabilir veya tamamen durdurabilir. Benzer şekilde cinsel yolla bulaşan bazı enfeksiyonlar da sperm kanallarında tıkanıklığa neden olabilir.
İlaçlar ve Zehirli Maddeler
Bazı ilaçlar ve kimyasallar testis dokusuna toksik etki göstererek sperm üretimini durdurabilir:
Kemoterapi ve radyoterapi
Vücut geliştirme amaçlı kullanılan anabolik steroidler
Ağır metal maruziyeti (kurşun, kadmiyum gibi)
Uzun süreli bazı antibiyotikler ve antidepresanlar
Bu etkiler geçici olabileceği gibi kalıcı da olabilir.
Cerrahi Müdahaleler
Geçirilmiş kasık fıtığı ameliyatı, testis torsiyonu, varikosel embolizasyonu veya vasektomi gibi operasyonlar sperm kanallarına zarar verebilir ya da doğrudan tıkanıklık oluşturabilir. Bu da sperm üretimi normal olsa bile menide sperm bulunmamasına neden olabilir.
Testis toplardamarlarında genişleme olması, testis ısısını artırarak sperm üretimini olumsuz etkiler. Uzun süreli varikosel, azospermiye kadar ilerleyebilir. Cerrahi tedavi (varikoselektomi) bazı durumlarda sperm üretimini yeniden başlatabilir.
Nedeni Bilinmeyen (İdiopatik) Azospermi
Yapılan tüm tetkikler (hormon, genetik, görüntüleme) normal olduğu halde sperm üretiminin olmadığı durumdur. Bu grup hastalarda sebep tam olarak bilinmediği için “idiopatik azospermi” tanısı konur.
Tedavi genellikle MikroTESE ile sperm aranması yönünde ilerler. Bu nedenlerin dikkatle araştırılması, tedavi başarısını doğrudan etkiler. Her hasta için özelleştirilmiş bir değerlendirme planı yapılmalıdır.
Azospermi Tanısı Nasıl Konulur?
Azospermi tanısı koymak dikkatli ve sistematik bir değerlendirme süreci gerektirir. Tanıda izlenen temel adımlar:
Spermiyogram (Sperm Testi):
Cinsel perhiz sonrası (3–7 gün) alınan meni örneği laboratuvarda mikroskop altında incelenir.
Eğer örnekte hiç sperm hücresi görülmezse test tekrarlanır.
En az iki farklı testte sperm hücresi görülmemesi gerekir.
Test santrifüj edilerek tekrar incelenmelidir, çünkü çok az sperm varsa kriptozospermi olabilir.
Hormon Testleri:
FSH, LH, total testosteron, prolaktin gibi hormonlar kan testiyle ölçülür.
FSH yüksekliği testislerde hasar olduğunu gösterebilir.
Testosteron düşüklüğü varsa cinsel isteksizlik ve sperm üretiminde bozulma olabilir.
Genetik Testler:
Karyotip analizi ile kromozom sayısı ve yapısı incelenir (örneğin Klinefelter sendromu).
Y kromozomundaki AZF bölgelerindeki delesyonlar araştırılır. Özellikle AZFa ve AZFb delesyonları olanlarda sperm bulma şansı düşüktür.
Fizik Muayene ve Ultrasonografi:
Testis boyutu, kıvamı ve kan damarları değerlendirilir.
Bazı tıkanıklıklar ya da varikosel gibi durumlar fiziksel bulgularla fark edilebilir.
Diğer Tetkikler (Gerekirse):
Skrotal Doppler Ultrasonografi
Hormon eksikliklerinde beyin MR’ı
Testis biyopsisi ya da doğrudan MikroTESE planlaması
Bu tetkikler sonucunda azosperminin tipi (tıkanıklığa bağlı mı, değil mi) ve nedeni anlaşılır.
Azospermi Tedavi Yöntemleri
MikroTESE (Mikroskobik Testiküler Sperm Ekstraksiyonu):
En yaygın cerrahi yöntemdir.
Genel veya lokal anestezi altında testis dokusu mikroskopla incelenir ve canlı sperm aranır.
Sperm bulunursa hemen kullanılabilir veya dondurularak ileride tüp bebekte kullanılabilir.
Başarı oranı, altta yatan nedene göre değişir (%30–60 civarında).
Hormon Tedavileri:
Özellikle hormon eksikliğine bağlı azospermide etkilidir (örneğin Hipo-Hipo hastalarında).
FSH, LH ya da hCG gibi hormonlar dışarıdan ilaç olarak verilir.
Tedavi birkaç ay sürebilir ve düzenli takip gerekir.
İlaç Tedavileri:
Klomifen sitrat, Letrozol gibi antiöstrojen ilaçlar hormon dengesini düzenlemeye yardımcı olur.
Bu ilaçlar beyindeki hormon merkezini uyararak testislerin çalışmasını teşvik eder.
Hormon testlerine göre kişisel dozlarda verilir.
Bitkisel ve Vitamin Takviyeleri:
Koenzim Q10, çinko, E vitamini, selenyum gibi destekler kullanılabilir.
Ancak bu desteklerin etkisi kişiden kişiye değişir ve her zaman yeterli olmaz.
Mutlaka bir ürolog ya da androloğun takibi altında kullanılmalıdır.
Tüp Bebek Tedavisi (ICSI):
MikroTESE ile elde edilen tek bir canlı sperm bile yumurta içine enjekte edilerek döllenme sağlanabilir.
Bu yöntem, azospermik hastaların çocuk sahibi olmasında en yaygın uygulanan tekniktir.
Azospermi ile Baba Olmak Mümkün mü?
Bu soruyu duyan birçok erkek için umut verici haber şu: Evet, azospermi tanısı konmuş bireylerin önemli bir kısmı baba olabiliyor. Özellikle MikroTESE yöntemi sayesinde testis içinde sperm bulunma oranı %40-60 civarındadır.
Bu spermler kullanılarak tüp bebek yöntemiyle çocuk sahibi olmak mümkündür. Eğer testiste sperm bulunamazsa, çiftler donör sperm seçeneğini değerlendirebilir. Ancak bu karar ciddi bir danışmanlık süreci gerektirir.
Yorumlar