Sperm Şekil Bozukluğu (Teratospermi) Nedir?
- Doç.Dr. Yaşar ISSI
- 6 gün önce
- 3 dakikada okunur
Kısırlık (infertilite) teşhisi konulmuş çiftlerde problemlerin yaklaşık %50’si erkek faktörüne bağlıdır. Erkek kısırlığında ise en sık rastlanan nedenlerden biri sperm kalitesinin düşük olmasıdır. Sperm kalitesindeki düşüklük; sayı, hareketlilik ve şekil gibi parametrelerdeki bozukluklarla ilişkilidir. Bunlar arasında sperm şekil bozukluğu, yani teratospermi, önemli bir yer tutar.
İçindekiler
Sperm Morfolojisi Nedir?
Sperm morfolojisi; spermin baş, boyun ve kuyruk yapısının şekil ve boyut açısından değerlendirilmesidir. Normal morfolojiye sahip bir sperm; oval ve düzgün baş yapısına, simetrik bir orta kısma ve uzun, tek bir kuyruğa sahip olmalıdır. Başın üst kısmında bulunan ve yumurtayı döllemek için gerekli olan akrozom yapısının da sağlıklı olması beklenir.
Spermde Şekil Bozukluğu Nasıl Belirlenir?
Sperm morfolojisi, semen analizi (spermiyogram) ile değerlendirilir. Laboratuvar ortamında özel boyama teknikleri kullanılarak mikroskop altında yüzlerce sperm hücresi incelenir. Spermler; baş, boyun ve kuyruk yapılarına göre sınıflandırılır.
Anormal şekilli spermler yüzdesel olarak hesaplanır. Bu değerlendirme, genellikle Kruger kriterleri kullanılarak yapılır. Semen analizi ile aynı anda sperm sayısı, hareketliliği (motilite), canlılık oranı ve hacmi de değerlendirilir.
Spermde Şekil Bozukluğunun Nedenleri
Sperm morfolojisini olumsuz etkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörler spermin baş, boyun ve kuyruk yapısında bozulmalara yol açarak döllenme yeteneğini azaltabilir:
Testislerin aşırı ısınması: Uzun süreli sıcak banyo, hamam, sauna veya dizüstü bilgisayar kullanımı gibi etkenler testis ısısını artırarak sperm üretimini ve yapısını olumsuz etkiler.
Zararlı kimyasallar ve toksinlere maruz kalma: Endüstriyel solventler, tarım ilaçları ve ağır metaller sperm DNA’sını bozarak anormal şekilli hücre oluşumuna neden olabilir.
Sigara, alkol ve bazı ilaçlar: Nikotin, alkol ve anabolik steroidler gibi maddeler sperm hücre yapısında deformitelere yol açabilir.
Genetik faktörler: Bazı genetik mutasyonlar ve kromozom anomalileri, sperm gelişimini etkileyerek kalıcı morfoloji bozukluklarına neden olabilir.
İleri yaş: Yaşla birlikte sperm üretimi azalır, morfolojik anormallikler artar. Özellikle 40 yaş üstü erkeklerde kalite düşüşü belirgindir.
Varikosel: Testis toplardamarlarının genişlemesiyle oluşan bu durum testis ısısını artırarak sperm kalitesini bozar.
Geçirilmiş enfeksiyonlar: Kabakulak orşiti gibi testisleri etkileyen enfeksiyonlar sperm üretim hücrelerine zarar verebilir.
Hormonal bozukluklar: FSH, LH ve testosteron dengesizlikleri spermatogenezi etkileyerek anormal morfolojili sperm oluşumuna neden olabilir.
Spermde Şekil Bozukluğu Türleri
Mikrosefali: Sperm başının normalden küçük olması. Akrozom eksikliği veya yetersiz genetik içerik söz konusu olabilir.
Makrosefali: Baş kısmının büyük olması. Genellikle fazladan kromozom taşır, döllenme kabiliyeti düşüktür.
Globo (yuvarlak) başlı sperm: Akrozom yapısının olmaması. Doğal yolla döllenme mümkün değildir.
Konik başlı sperm: Baş yapısı konik biçimdedir. Genellikle varikosel veya testis ısısına bağlı gelişir.
Kuyruksuz ya da kısa kuyruklu sperm: Hareket kabiliyeti ciddi şekilde azalır.
Boyun deformiteleri ve sarmal kuyruk: Bakteriyel toksinlere veya kimyasallara bağlı oluşabilir.
Çok başlı veya çok kuyruklu sperm: Genetik anormallikler veya çevresel toksinlere maruz kalma sonucudur.
Normal Sperm Morfolojisi Yüzdesi Kaç Olmalıdır?
Sperm morfolojisinin değerlendirilmesinde en sık kullanılan sistemlerden biri Kruger kriterleridir. Buna göre:
%14 ve üzeri normal morfoloji: Yüksek doğurganlık potansiyeli
%4–13 arası: Hafif ila orta düzeyde fertilite azalması
%0–3 arası: Doğurganlık potansiyelinin ciddi ölçüde düşük olduğu kabul edilir
Dünya Sağlık Örgütü (WHO 2010) kriterlerine göre ise:
%4 ve üzeri normal morfolojiye sahip olmak gebelik için yeterli kabul edilmektedir.
Yapılan yeni araştırmalar, düşük sperm morfolojisi oranlarının tek başına doğal yolla gebelik şansını düşürmediğini göstermektedir. Özellikle aşılama (IUI) gibi yardımcı üreme tekniklerinde morfolojinin gebelik başarısı üzerindeki etkisinin sınırlı olduğu ortaya konmuştur.
Ayrıca sperm morfolojisi değerlendirmesi; kullanılan laboratuvar ekipmanı, boyama tekniği ve embriyoloğun deneyimi gibi birçok faktörden etkilenebilir. Bu nedenle farklı merkezlerde farklı sonuçlar alınması mümkündür. Günümüzde bu değerlendirmeye dair standart kalite kontrol sistemi henüz tam anlamıyla oturmamıştır.
Sperm Morfolojisi Nasıl Düzelir?
Sperm hücreleri vücutta sürekli yenilenir ve olgunlaşma süreci yaklaşık 74 gün sürer. Bu süreç boyunca uygulanan yaşam tarzı değişiklikleri ve çevresel faktörlerin düzenlenmesiyle morfolojide iyileşme sağlanabilir.
Sperm morfolojisini destekleyen yaşam önerileri:
Sigara ve alkolü bırakmak: Bu maddeler sperm DNA’sına zarar verir ve morfoloji bozukluklarını artırabilir.
Steroid ve gereksiz ilaçlardan kaçınmak: Özellikle hormon içerikli ilaçlar testis fonksiyonunu baskılayabilir.
Antioksidan açısından zengin beslenmek: C vitamini, E vitamini, çinko ve selenyum gibi antioksidanlar serbest radikallerle savaşarak sperm yapısını korur.
Düzenli ama aşırıya kaçmayan egzersiz: Egzersiz hormonal dengeyi destekler, aşırı spor ise ters etki yaratabilir.
Aşırı sıcaktan testisleri korumak: Dar kıyafet, sıcak duş, dizüstü bilgisayar kullanımı gibi faktörler testis ısısını artırır.
Kafein tüketimini azaltmak: Fazla kafein, sperm parametreleri üzerinde olumsuz etki yaratabilir.
Stresi azaltmak: Yüksek stres, testosteron seviyesini düşürebilir ve sperm üretimini olumsuz etkileyebilir.
Pamuklu ve rahat iç çamaşırı kullanmak: Isıyı ve baskıyı azaltarak testis sağlığını destekler.
Yaşam tarzı değişikliklerinin etkilerini görmek için en az 3 ay beklenmelidir.
Sperm şekil bozukluğu (teratospermi), erkek kısırlığında önemli bir etkendir ancak tek başına belirleyici olmayabilir. Detaylı semen analizi, morfoloji ile birlikte sperm sayısı ve hareketliliğini de değerlendirdiği için daha kapsamlı bilgi sunar. Sperm morfolojisinde bozukluk saptanan bireylerin, üroloji uzmanı tarafından değerlendirilmesi ve yaşam alışkanlıklarının gözden geçirilmesi oldukça önemlidir.
Commentaires